De ALV is uitsluitend toegankelijk voor de leden van de afdeling West-Friesland
5 januari 2024, Paul Hille: Otodus megalodon: Jaws in het kwadraat
Deze lezing (powerpoint)gaat over de evolutie van haaien en zoemt in op de (evolutie van) de beruchte haai Otodus megalodon. Deze haai die er waarschijnlijk uitzag als een grote versie van de witte haai (mensenhaai) kon zo groot worden als een lijnbus.
De tanden konden zo groot worden als een mensenhand en zijn de droom voor iedere haaientandenverzamelaar. Er zijn verschillende visies op het ontstaan van deze haaiensoort en tevens over de relatie met de recente witte haai. Dit wordt in deze lezing behandeld evenals enkele hoogtepunten in de evolutie van de haaien. Ook worden bijvoorbeeld verschillen tussen haaien en beenvissen aangegeven en de manieren waarop men tot de wetenschappelijke indeling van haaien komt. Uiteindelijk komen ook theorieën aan bod die een verklaring (pogen te) geven voor het uitsterven van Otodus megalodon.
Omvang
De vin die op de rug van een zestien meter lange megalodon prijkte, was naar schatting 1.62 meter hoog. Het hoofd van de haai mat 4.65 meter. En de staartvin zou in totaal maar liefst 3.85 meter hoog zijn geweest. Dat is te lezen in het blad Scientific Reports. Een nauwkeurige inschatting maken van de totale omvang van een megalodon – officieel aangeduid als Otodus megalodon – is nog niet zo gemakkelijk. De fossiele resten die de megahaai – die tussen 23 en 3 miljoen jaar geleden leefde – voornamelijk heeft achtergelaten, zijn namelijk driehoekige tanden (die overigens net wat groter zijn dan een mensenhand). En op basis van een tand kun je niet zomaar zeggen hoe groot de haai geweest moet zijn. Meer details op: Scientific Reports.
Wie was de vijand van de
megalodon?
Mogelijk dat het uitsterven van de megalodon samenviel met de opkomst van een soort die veel kleiner was, maar zeker niet minder geducht: de witte haai, die zo’n vier miljoen jaar geleden zijn opwachting maakte. Ook uit een onderzoek uit 2022 van het Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology in Duitsland blijkt dat de witte haai en de megalodon jaagden op dezelfde prooidieren, en dat dat de megalodon mogelijk de das omdeed. Het is moeilijk in te schatten wat er precies is voorgevallen onder het wateroppervlak en dus is er meer onderzoek nodig om met sluitend bewijs te komen.
Er zal door Paul Hille
literatuur meegenomen worden evenals een aantal fossielen ter illustratie.
1 december 2023, Erik Cammeraat: Kunnen we de woestijn tegenhouden? Erosie, landdegradatie en landschapsontwikkeling in droge landschappen
Erosie is een proces dat we in
veel landschappen tegenkomen. Dit kan zowel natuurlijke erosie zijn als door de
mens veroorzaakte erosie. Aan de hand van een aantal voorbeelden uit drogere
mediterrane ecosystemen (Zuid Spanje, Zuid Afrika) zal ik ingaan op de
verschillende factoren die daarbij een rol spelen in zowel natuurlijke, als
gecultiveerde landschappen. Naast de mens speelt ook vegetatie een belangrijke rol bij de
uitbreiding degradatie processen, door verdwijnen van vegetatie of successie
door invasieve soorten, of door aanplant.
In Zuid-Spanje is landdegradatie een belangrijke factor in de geomorfologische ontwikkeling van het landschap, wat zich uit in de uitbreiding van gebieden met geul- en rilerosie en bodemverlies. Oorzaken zijn te vinden in klimaatverandering, landbouwtechnieken, landverlating, verzilting, verdroging en overexploitatie van grondwater. Ook in Zuid-Afrika spelen diezelfde processen een rol en worden degradatie processen versneld door menselijke processen en ook invasie van exotische plantensoorten. In hoeverre kunnen we voorkomen dat deze gebieden zich verder uitbreiden en wat voor strategieën kunnen we hiervoor toepassen?
Geulerosie in landbouwveld na intensieve bui nabij Zarcilla de Ramos bij Murcia. De geploegde bovengrond met ingezaaid wintergraan is volledig weggespoeld. De ploegvoren in de droge en verharde bodem onder de geploegde bovengrond zijn duidelijk zichtbaar.
Het stuwmeer Val de Infierno in het Lorcabekken in Murcia is vol gelopen met sediment en bevat nauwelijks nog water
Rilerosie tijdens een heftige bui in Cañada Hermosa, Murcia
27 oktober 2023, Jack Lanting: Een reis langs de actieve, Italiaanse vulkanen
Introductie:
Jack Lanting studeerde begin jaren tachtig af aan wat
toen nog RU Utrecht heette. Structurele Geologie met bijvakken Economische
geologie en Sedimentologie. Na zijn afstuderen schoolde hij zich om tot
automatiseerder en werkte vervolgens bij meerdere organisaties. Gedurende deze
jaren deed hij niets met de tijdens de geologiestudie opgedane kennis. In 2000
attendeerde een vriendin hem op Georeizen en in datzelfde jaar ging hij als
deelnemer mee op de ondertussen fameuze Italiaanse Actieve Vulkanenreis. Deze trip enthousiasmeerde hem dusdanig dat
hij actief reisbegeleider werd bij Georeizen. In de daaropvolgende jaren
begeleidde hij meerdere vulkanisch georiënteerde reizen, veelal met zijn vaste
reispartner Hans Oude Nijhuis.
Deze presentatie is een reisverslag van een excursie langs Italië's actieve vulkanen. Van de vier vulkanische provincies die Italië telt bespreken we de zuidelijkste twee: de Campaanse en de Siciliaanse provincies.
De beruchte Vesuvius wordt niet ten onrechte als zeer gevaarlijk geclassificeerd.
De Campi Flegrei (brandende velden)
echter zijn de werkelijke monsters. Deze laatste vormen namelijk een ‘supervulkaan’.
De Eolische eilanden lijken een lieflijk toeristenparadijs, maar onderschat het zure vulkanisme van Vulcano niet, ook Stromboli vergt af en toe dodelijke slachtoffers.
De Campi Flegrei bestaat uit een flauwe, ronde laagte
in het land met een diameter van 12 tot 14 kilometer.
Ondanks de flankerupties van de Etna (die geregeld hele dorpen bedreigen), maakt ‘Il Mongibello’ door zijn gering explosieve karakter (rustig uitvloeiende lava) nauwelijks menselijke slachtoffers.
Verwoestende lavastroom van 1981 in de richting van Ragalna en Nicolosi; © JSN Lanting
Vulcano, Stromboli, Etna en Vesuvius zijn zo’n beetje de
beroemdste vulkanen op aarde. De “eeuwige” erupties van Stromboli gaven hem
zijn bijnaam “vuurtoren van de Middellandse Zee, de Etna ligt waarschijnlijk
ten grondslag aan het verhaal over Polyphemus in de Odysseus, en nieuws over de
uitbarstingen van deze laatste vonden in de afgelopen decennia vrijwel altijd
hun weg naar de internationale media. Plinius de Jongere legde in 79 AD de
vernietigende uitbarsting van de Vesuvius vast en sindsdien heeft het dreigende
gerommel van deze vulkaan menig zondige Napolitaan tot vrome gelovige weten te
bekeren. Vulcano zelf, de ”smidse van Vulcan”, heeft zijn naam aan vrijwel
iedere Europese taal gegeven. Meer dan welke andere vulkanen ter wereld ook,
leverden de Italiaanse vulkanen de afgelopen 2.000 jaar de westerse wereld hun
beeltenissen, angsten, fascinaties en eerste ideeën over de oorsprong van
vulkanisme. Rijk aan mythen, goden, duivels en heiligen, hebben hun dikwijls
spectaculaire en veelsoortige uitbarstingen de mens altijd angst ingeboezemd en
tegelijkertijd gefascineerd.
6 oktober 2023, Peter Sakkers: Laat de aarde ons golfers een handje helpen om de aarde te redden
Een bewerking van publicaties van Prof. Olaf Schuiling door Peter Sakkers. Regelmatig worden we geconfronteerd met de gevolgen van menselijk handelen en de effecten op de atmosfeer. Feitelijk is dit begonnen met de industriële revolutie. We hebben het over de opwarming van de aarde als gevolg van de uitstoot van broeikas gassen (CO2 en Methaan). Dit sluit niet uit dat er tegelijkertijd ‘normale’ geologische processen gaande zijn. De Utrechtse Professor Olaf Schuiling heeft bedacht dat het natuurlijke proces om CO2 vast te leggen een zetje nodig heeft om de effecten op de opwarming van de aarde tegen te gaan. Hierbij wordt het uitstrooien van silicaatmineralen.
Vulkanen stoten jaarlijks gemiddeld 300 miljoen ton CO2 uit en dit reeds gedurende 4.57 miljard jaar, de geschatte leeftijd van de aarde. Een enorme hoeveelheid CO2 en zonder een balancerend mechanisme zou onze atmosfeer lijken op die van de planeet Venus en daarmee zou de aarde onleefbaar zijn.
De aarde is echter vol leven, er is kennelijk compensatie. CO2 kan op verschillende manieren worden vastgelegd, maar het belangrijkste proces is de reactie met Olivijn. Tijdens de verwering van Olivijn vindt er een reactie plaats met een mengsel van CO2 en water, wat omgezet wordt in bicarbonaat en kwarts. Bicarbonaat wordt vervolgens via grondwater en rivieren naar de zeeën en oceanen getransporteerd, waar het opgenomen wordt door koralen, schaaldieren en plankton en worden kalkskeletten gevormd. De kalkskeletten zinken naar de bodem en vormen lagen kalksteen, die in de loop van de tijden aan de oppervlakte zijn gekomen. Voorbeelden zijn de Dolomieten of de kalksteenrotsen bij Dover en Calais. Zo is de CO2 opgeslagen en is de atmosfeer in balans gebleven.
Iets over Olivijn. Olivijn is magnesiumsilicaat, veelal met een spoortje ijzersilicaat waardoor het er wat groen uitziet. Dit mineraal is de belangrijkste component in het gesteente Peridotiet wat ontstaat in de mantel van de aarde en is het meest voorkomende mineraal op aarde. Bij vulkaan uitbarstingen komt een hoeveelheid van dit gesteente mee (zelfs in de Eifel). Echter grote voorkomens liggen aan de oppervlakte over de gehele wereld als gevolg van beweging van de aardkorst, geologische processen - platentektoniek. Materiaal in Nederland komt vooral uit Spanje en Noorwegen. Elke kg Olivijn kan 1.25 kg CO2 vastleggen.
De balans in de atmosfeer is ernstig verstoord door de activiteiten van de mens. Waar de aarde in honderden miljoenen jaren voorraden van fossiele brandstoffen olie, gas en kool heeft opgeslagen, zien wij kans om dit in enkele eeuwen te verbranden. Als gevolg stijgt het CO2 gehalte in de atmosfeer in een snel tempo, wat niet onwaarschijnlijk bijdraagt aan de klimaat verandering. Het natuurlijke verweringsproces kan dit niet meer bijhouden.
Om dit probleem aan te pakken is het logisch om ons in eerste instantie te richten op een verlaging van de uitstoot en vele initiatieven worden daartoe ontwikkeld (het klimaatakkoord van Parijs). Evenwel de wereld gaat nog wel even door met het huidige niveau aan uitstoot en bovendien zullen we de concentratie van CO2 in de atmosfeer sowieso omlaag moeten brengen om de ‘global warming’ als gevolg van menselijk handelen terug te brengen.
9 september 2023, Nazomermarkt in Sint Pancras.
Let op: dit jaar is de markt op zaterdag en de openingstijd gewijzigd.
Traditie getrouw doen we ook dit jaar weer mee aan de Nazomermarkt in Sint Pancras. Onze vaste stek is tegenover dorpshuis De Geist aan de Destreelaan. de openingstijd van de markt is van 10.00 tot 17.00 uur. We gaan er van uit dat we veel bezoek van de leden zullen krijgen.
1 september 2023, Voor en door de leden.
Als gebruikelijk starten we het seizoen met vakantieverhalen door enkele leden.
Ook gaan we deze avond een verkoop houden van fossielen en mineralen, daarnaast gaan zeer veel boeken in de verkoop met grote verscheidenheid aan titels. Deze verkoop is vooral te danken aan aan giften uit nalatenschappen van oud leden. Indien er vooraf belangstelling is geweest voor een microscoop dan worden deze ook verkocht. In onze inventaris staan drie microscopen genoteerd welke niet worden gebruikt. In de toegezonden Nieuwsbrief nummer 81 staan de gegevens en kunt u een bieding uitbrengen bij de secretaris.
We rekenen op een hoge opkomst want er zal voor een ieder wel iets zijn wat belangstelling heeft.
Abonneren op:
Posts (Atom)
