6 december 2024, Wouter Pieter Schellart over het ontstaan van de allergrootste gebergten: de Andes en de Himalaya.

 

Mensen zijn al duizenden jaren gefascineerd door bergen. Van filosofen uit de Griekse oudheid tot de eerste wetenschappers uit de Renaissance en de Verlichting, allemaal ontwikkelden zij theorieën om het ontstaan van bergketens te verklaren. Ruim 200 jaar geleden begonnen de eerste geologen gesteenten en structuren in diverse bergketens zoals de Alpen, Himalaya en Andes in kaart te brengen, om deze bergen beter te begrijpen. Met de komst van de Theorie van de Plaattektoniek in de jaren zestig van de vorige eeuw werd duidelijk in wat voor een setting zulke gebergten worden gevormd, namelijk die van convergerende tektonische platen, en wat het fundamentele verschil is tussen Andes-achtige gebergten en Himalaya-achtige gebergten.

Hoe bergen groeien als continenten instorten

Wat echter ontbrak in deze theorie was een aandrijfmechanisme dat verantwoordelijk is voor de enorme krachten die nodig zijn om dergelijke bergketens te bouwen. De afgelopen decennia hebben geologen en geofysici steeds meer gebruik gemaakt van zowel laboratorium experimenten alsmede computermodellen om gebergtevorming te simuleren en de aandrijfkrachten te doorgronden. In deze lezing zullen geavanceerde experimenten en computermodellen worden gepresenteerd, die laten zien hoe de aardse lagen worden gebroken, verkreukeld, en verkort om zo bergen te vormen.

Platentektoniek in Zuid-Amerika: Vulkanisme, aardbevingen en het Andes gebergte

 

Tevens tonen de simulaties aan dat om een verklaring te geven voor het ontstaan van de langste bergketen ter wereld, de Andes, en het allerhoogste gebergte, de Himalaya, we duizenden kilometers diep in de aarde moeten kijken, op een plek waar gezonken tektonische platen interacteren met de aardse mantel.

Uitgebreid artikel van de spreker:

Geodynamisch onderzoek over de Andes en de Himalaya

1 november 2024, Tim Wolterbeek over de Piesberg

 

Gelegen op zo’n twee uur rijden vanaf Utrecht, is de Piesberg nabij Osnabrück een begrip onder fossielenverzamelaars. Dit omhooggestuwd stuk aardkorst vormt samen met de Hüggel en Schafberg nabij Ibbenbüren de meest noordelijke ontsluiting van het Boven-Carboon in Duitsland. De steenkoolwinning werd voor het eerst vermeld in documenten uit 1461; steenkool werd destijds waarschijnlijk gebruikt om een kalkoven te stoken. In de huidige steengroeve kun je altijd sporen van mijnbouw, kapotte uitbreidingen, houten rails en andere dingen ontdekken.

Hoewel de focus intussen naar zandsteenwinning is verschoven, huist de Piesberg ook vandaag de dag nog een van de grootste actieve steengroeves in Europa. De Piesberg geniet internationale bekendheid vanwege haar ongekende rijkdom aan plant- en dierfossielen uit het Westfalien D, welke bewaard zijn gebleven in de vorm van een kenmerkend laagje zilvergrijs gümbeliet. De eerste ontdekkingen uit de steenkoollagen van Piesberg werden al in 1799 geregistreerd. De thermische oorsprong van deze ongewone mineralogie is nog onderwerp van verhitte discussies. Met prachtige fluviatiele systemen en de recente ontdekking van een meerafzetting heeft de groeve ook in sedimentologisch opzicht veel te bieden.

Gezien dit alles is het niet verwonderlijk dat de Piesberg inmiddels tot Duits Nationaal Geotoop is verklaard. In deze presentatie zullen de verschillende facetten van dit juweel van een Carboonontsluiting tegen het licht worden gehouden.

De zaadvaren glinstert in felle kleuren. Het is in duizenden versies te vinden in de rotsen van de Piesberg

De afbeelding hiernaast kan dienen om een eerste grove determinatie van varenachtige bladeren mogelijk te maken:

A. Neuropteris-achtig (zaadvaren)

B. Pecopteris-achtig (varen)

C. Alethopteris-achtig (zaadvaren)

D. Sphenopteris-achtig (varen, zaadvaren of onbekend)

E. Mariopteris-achtig (klimmende zaadvaren)

F. Cyclopteris (schutblad van zaadvaren)

G. Aphlebia (schutblad van kiemplant van zaadvaren)

4 oktober 2024, Salomom Kroonenberg met de "Geologie van Suriname".

 

Hoe is Suriname ontstaan? Wat is de oorsprong van haar gesteenten, Haar landschappen, haar delfstoffen, haar landbouwgronden, haar kust? Een geschiedenis die al twee miljard jaar geleden begon tijdens de Trans- Amazonische Gebergtevorming.

 

Geologische schetskaart van Suriname)

 

De geologische geschiedenis van Suriname herstartte 230 miljoen jaar geleden in het Trias - na een lange rustpauze van 860 miljoen jaar - met de scheuring van het supercontinent Pangea. Sporen van deze scheuring zijn ook in het Oost-Surinaamse bergland te vinden in de vorm van Apatoedoleriet uit het Juratijdperk die zich een weg baande in de actieve rekbreuken. Tot aan die tijd lag Florida pal ten noorden van Suriname in het stuk oceaan dat nu het Guyana-Suriname oceanisch bekken vormt. Ter hoogte van het Demeraraplateau en het Guineaplateau bevond zich een hotspot, Pangea brak open en Florida bewoog naar het noorden en westen, in het kielzog ontstonden de Bahama's.

Het vasteland van Suriname bestaat grotendeels uit Precambrische gesteenten. Deze gesteenten worden ook aangeduid als basement. Dit basement bestaat uit granitoïde en zure vulkanische gesteenten. In het Marowijnegebied ligt een laag metamorfe groensteengordel, jongere granulieten van de Falawatragroep vormen het Bakhuisgebergte en het Coroniegebied.

In een gesteentemonster uit het Bakhuisgebergte werd in 1974 een nieuw mineraal gevonden, dat surinamiet werd genoemd.

 

Surinamietkristallen, circa 0, 1 mm lang. Naar gelang de lichtinval zijn ze paars of blauwgroen (pleochroisme). Foto: E. Wf de Roever

 

 

Ook kleine, verspreid voorkomende, lichamen van gabbro en ultramafitiet komen er voor. Deze zijn ongeveer even oud als de granieten en vulkanieten. Gebleken is dat de opbouw van het basement goeddeels ontstond tijdens de Trans-Amazonische Orogene Cyclus, ongeveer 2260-1900 miljoen jaar geleden. Deze cyclus is van overheersende invloed geweest op de geologie van Suriname die gekenmerkt wordt door sedimentatie, metamorfose, plooiing en magmatisme.

Goudwinning

Berucht zijn de verwoestingen die het goud winnen met cyanide in Suriname aanricht. Het is moeilijk nog een ongerepte waterloop in de Marowijne Groensteengordel (het oudste deel van het Precambrisch Guyanaschild) te vinden.

Rosabel goudmijn in de Marowijne

 

Goud uitgewassen door de rivier is gemakkelijk winbaar voor goudzoekers uit verleden én heden!

De indrukwekkende zandsteenformatie van de 1,87 miljard jaar oude Tafelberg besluit de bewogen geschiedenis van het Guyanaschild, die 2,26 miljard jaar geleden begon. Op de granietmassieven en de diep doorgeplooide, gebroken en deels omgezette gesteenten ligt al sedert enorme tijden een zandsteendek van wel 700 m dik, gespaard gebleven in het Tafelberg-areaal. Het fossiel loze afzettingsgesteente is wel stevig verkit, maar ligt er zo ongestoord bij dat vroeger gedacht werd, dat het uit de Krijttijd dateerde. Meer westelijk, in het grensgebied van Venezuela, Guyana en Brazilië, vormt die zandsteen ongenaakbare plateaus waarop Conan Doyle hele dino reservaten liet voortleven!

De landschapsvormen van het binnenland zijn spectaculair met de granietkoppen van de Voltzberg en vele andere; pendanten van het fameuze Suikerbrood bij Rio de Janeiro en op dezelfde wijze in natte tropen uitverweerd. Tijdens de IJstijden hebben overigens ook drogere klimaten in Suriname geheerst. De noordrand van Zuid-Amerika wordt gekenmerkt door de ontwikkeling van het Guyana-bekken, sedert de Juratijd. De as van dit kustbekken ligt ongeveer langs de Corantijn Rivier, die Guyana en Suriname scheidt. Vroeger meende men dat het grond gebergte al direct onder de kustvlakte zou liggen, maar dankzij boringen weten we nu dat een dikke wig afzettingen over de Precambrische ondergrond zeewaarts present is, en van aanmerkelijk economisch belang. Bauxiet is een bodemschat aan de landkant; grondwater en aardolie zijn mede op het continentaal plat benoorden Suriname aanwezig. De kusten van Suriname bestaan uit jonge zee-afzettingen, kleiig materiaal dat in grote hoeveelheden door de Amazone aangevoerd is. Ritsen zijn de hogere schoorwallen, evenwijdig aan de kust en zanderig; daartussen liggen de zwampen, kleiige moerassen met zelfs nog een vrij groot areaal veen. 

Ritsen en zwampen in de kustvlakte in Noordoost Suriname

 

Bij het invangen en het vastleggen van de Amazonemodder spelen de mangrovewouden een bepalende rol. De precolumbiaanse Surinamers wierpen zelfs terpen op in de jonge kustvlakte – de laatste werden zo'n 750 jaar geleden nog bewoond.

 

6 september 2024, Voor en door de leden

 

Als gebruikelijk starten we het seizoen met vakantieverhalen door enkele leden.                         

Ook gaan we deze avond een verkoop houden van fossielen en mineralen, daarnaast gaan zeer veel boeken in de verkoop met grote verscheidenheid aan titels. Deze verkoop is vooral te danken aan giften uit nalatenschappen, ook hierin een nieuwe gift.

We rekenen op een hoge opkomst want er zal voor een ieder wel iets zijn wat belangstelling heeft.